Kruczkowski Leon

Kruczkowski Leon – ur. 28.VI.1900 w Krakowie, zmarł 1.VIII.1962 w Warszawie, prozaik, dramaturg, działacz społeczny związany z lewicą. Debiutował jako poeta (Młoty nad światem, 1928). Autor powieści wykorzystujących materiały faktograficzne (m.in. Kordian i cham, 1932, utwór poświęcony zakwestionowaniu legendy powstania listopadowego), przede wszystkim dramaturg: adaptacja sceniczna Kordiana i chama (1935), Bohater naszych czasów – Daubmann (1935), Odwety (1948), Niemcy (1949), Juliusz i Ethel (1954), Pierwszy dzień wolności (1959), Śmierć gubernatora (1961), Przygoda z Vaterlandem (wyst. 1963). W okresie okupacji więzień obozów jenieckich, kierownik literacki obozowego Teatru Symboliki (m.in. inscenizował Fausta), po wyzwoleniu działacz państwowy, poseł, prezes ZLP.

W swojej twórczości realizował ideał literatury zaangażowanej społecznie, poszukując także w publicystyce odpowiedzi na pytanie o kształt sztuki socjalistycznej. Wyrazem tej postawy był debiut powieściowy Kruczkowskiego Kordian i cham, jedna z najżywiej dyskutowanych książek dwudziestolecia międzywojennego (obok Przedwiośnia Żeromskiego). Kruczkowski napisał powieść dokumentarną, opartą na pamiętnikach wiejskiego nauczyciela, Kazimierza Deczyńskiego i innych źródłach historycznych, wskazując na sprzeczności klasowe jako najważniejszą przyczynę klęski powstania listopadowego. Bohaterowi chłopskiemu przeciwstawiony został Kordian, Feluś Czartkowski, postać mierna, o ciasnych horyzontach, choć i cham nie jest bohaterem bez skazy, żywi też naiwną nadzieję w sprawiedliwość carską. Niezależnie od uproszczeń problematyki narodowowyzwoleńczej powieść zyskała szeroki rezonans, także dzięki swym zaletom artystycznym. Atakowano Kruczkowskiego zarówno z uwagi na podważenie heroicznej legendy bohaterów szlacheckich, jak i na zatrzymanie się w pół drogi w charakterystyce bohatera ludowego, który cofa się przed wyciągnięciem ewolucyjnych wniosków z doświadczeń swojej klasy. Polemistom odpowiadał Kruczkowski: Stara Rzeczpospolita narodu szlacheckiego upadła wśród głuchej, drewnianej obojętności milionowych mas ludu chłopskiego. Obok kwestii społecznych równorzędnym obszarem zainteresowań pisarskich Kruczkowskiego była problematyka relacji między jednostką i społeczeństwem, a także zagrożenia wnoszone do życia społecznego przez faszyzm. Niemal połowa twórczości Kruczkowskiego wiąże się z kompleksem niemieckim. Już w 1933 pisarz objeżdżał kraj z odczytem Łuna nad Niemcami, a lata spędzone w niewoli zaowocowały dwoma najważniejszymi w dorobku Kruczkowskiego dramatami, poświęconymi problemowi wolności jednostki w warunkach panowania systemu totalitarnego (Niemcy, Pierwszy dzień wolności).