Wyprawy krzyżowe

Po przegranej bitwie pod Manzikertem, a także zdobyciu nieco wcześniej przez Seldżuków Jerozolimy powstała w świecie zachodnim idea świętej, wyzwoleńczej wojny, wyprawy przeciwko niewiernym. Doraźnym celem miało być odbicie z ich rąk Ziemi Świętej, a przede wszystkim właśnie Jerozolimy, aby m.in. umożliwić pielgrzymom swobodne podróżowanie. Bizantyńczycy z kolei pragnęli wyprzeć z Azji Mniejszej Seldżuków, a przy okazji przywrócić w Palestynie oraz Syrii – i w ogóle gdziekolwiek by się tylko dało – swoje panowanie. Idea krucjat była z pewnością szlachetna, ale na dłuższą metę przyniosła ona cesarstwu bizantyńskiemu więcej szkód niż pożytku, może dlatego, że każdy biorący udział w wyprawie pragnął osiągnąć z tego jakieś wymierne korzyści, czy to w postaci łupów, czy zagarnięcia w swe władanie jakiejś cząstki ziemi. Mało kto z tzw. łacinników dbał rzeczywiście o interesy Bizancjum, którego mieszkańcy byli dla nich schizmatykami (rozłam na Kościół wschodni i zachodni nastąpił w połowie XI w.).

Pierwsza wyprawa odbyła się w 1097 r. i odniosła niemały sukces. Odbito od Seldżuków Niceę, w wyniku czego zostali oni zmuszeni przenieść się dalej na południe, opanowano zachodnią Anatolię, a także odcięto plemiona tureckie od ich pobratymców z Syrii i Iraku, zdobywając Tars, Adanę, Edessę (dziś Urfa) oraz Antiochię (dziś Antakya). Potem organizowano jeszcze wiele wypraw, mniej lub bardziej udanych, utworzono państwo łacińskie ze stolicą w Jerozolimie, które było podzielone na wzór europejski na księstwa i hrabstwa. W trzeciej wyprawie udział wzięli Ryszard Lwie Serce i Fryderyk Barbarossa. Ten ostatni utonął w rzece podczas kąpieli nieopodal dzisiejszego Silifke (obok Adany). Najbardziej brzemienną w skutki okazała się czwarta krucjata z 1204 r., kiedy to napadnięty i złupiony został Konstantynopol, po raz pierwszy zresztą w swych dziejach. Powstało wówczas państwo łacińskie, a prawowici władcy Konstantynopola ratowali się ucieczką i utworzyli własną monarchię ze stolicą w Trapezuncie (dziś Trabzon). Inna gałąź cesarskiego rodu udała się do Nicei i tam powołała państwo nawiązujące tradycjami do upadłego cesarstwa. Łacinnicy nie utrzymali się długo w Konstantynopolu i władca nicejski Michał VIII opanował w 1261 r. – w przymierzu z Wenecjanami i Genueńczykami – dawną stolicę Bizancjum, zakładając cesarską dynastię Paleologów.

Krucjata dziecięca

Jak wiadomo, chrześcijanie zawsze bardzo głęboko wierzyli w potęgę niewinności. Ta wiara zaowocowała najbardziej przerażającą krucjatą – tzw. dziecięcą. W 1212 r. na pomoc Królestwu Jerozolimskiemu została wysłana armia składająca się z chłopskich dzieci. Większość z nich nie przetrwała podróży – zmarła w drodze z głodu i chorób, a reszta została sprzedana w niewolę.