Chory człowiek Europy

Przełom w dziejach Turcji nastąpił wraz z zawarciem pokoju w Karłowicach w 1699 r. Panujący wtedy sułtan Mustafa II wyprawiał się na północne i zachodnie rubieże imperium w celu odpierania Rosji, Wenecji i innych państw nacierających na imperium, ale nie odniósł sukcesu. Podpisał zatem z tymi krajami oraz Habsburgami i Polską wyżej wymieniony traktat. Habsburgowie otrzymali Węgry i Siedmiogród, Polska odzyskała Podole, Rosja – Azow, a Wenecja – świeże zdobycze na Peloponezie. Zawarty pokój zmniejszył wydatnie autorytet sułtana i całego kraju, w którym zaczęły szerzyć się bunty i powstania. Nikt nie był zadowolony z nowej sytuacji, a próby przeprowadzania reform rozbijały się o mur ogólnej niechęci. W 1703 r. wybuchło w Stambule największe powstanie, noszące znamiona rewolucji. Wzięła w nim udział zarówno prosta ludność, jak i armia oraz janczarzy, a wszyscy oni zażądali detronizacji Mustafy II. Powołali na tron jego brata Ahmeda III (1703 – 30), po czym wierne Mustafie wojska przeszły na jego stronę. Za panowania Ahmeda doszło do wojny z Rosją, zakończonej rozejmem w 1711 r. Na jego mocy Turcja odzyskała Azow, co było niemałym sukcesem, ale w wojnie z Wenecją, a w konsekwencji i cesarstwem austriackim, Turcy przegrali, straciwszy przyczółek na Węgrzech oraz Belgrad. Jedynym pocieszeniem było zatrzymanie opanowanego wcześniej Peloponezu. Według postanowień zawartego pokoju przyznano Austrii przywileje handlowe, z których korzystało już wiele europejskich państw.

Nastał tzw. okres tulipanów, charakteryzujący się dużym wpływem krajów europejskich na kulturę, sztukę, naukę i ogólny rozwój Turcji, pośrednio poprzez napływający bez przeszkód kapitał, ale również przez sam dwór, który pragnął brać przykład z wystawnego życia dworów europejskich. Nazwa wzięła się od popularnych wówczas w imperium holenderskich tulipanów – ich święto zorganizowano swego czasu w Stambule. Lecz nie tylko Europa, ale również wschód – Persja i Chiny – odegrał niebagatelną rolę w krzewieniu nowych wzorów. Przeprowadzono wówczas w państwie kilka reform; niestety tylko na chwilę poprawiły one ogólny stan Turcji, a raczej jej skarbca.

W latach 1723 – 46 trwała wojna z Persami, która prowadzona była ze zmiennym szczęściem, a zawarty pokój potwierdzał właściwie stan sprzed wojny z drobnymi stratami Turcji. Na skutek ponoszonych klęsk wybuchło w roku 1730 tzw. powstanie czerwonych turbanów w Stambule (ponieważ jego zwolennicy nosili turbany w tym kolorze). I znów w powstaniu wzięły udział dolne warstwy społeczne wraz z armią i janczarami. Po wydaniu buntownikom przez Ahmeda III wezyra i innych dygnitarzy ludność zabrała się do plądrowania domów bogaczy. W końcu sułtan zrzekł się tronu, a następcą został jego bratanek – Mahmud I (1730 – 54). W 6 lat po ruchu „czerwonych turbanów” wybuchła wojna z Rosją i Austrią. Rosja zdobyła Krym i część Ukrainy, a także Mołdawię, Austria zmagała się z osłabionym imperium osmańskim, o dziwo, bezskutecznie. Turcja potrafiła stawić jeszcze silny opór, a traktaty pokojowe były dla niej wyjątkowo korzystne, nie utraciła bowiem żadnych terytoriów. Kolejna wojna z Rosją wybuchła w 1768 r., po okresie względnego spokoju. Powodem było przekroczenie przez wojska rosyjskie granicy tureckiej. Ścigały one konfederatów, czyli przeciwników narzuconego przez Moskwę króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Ponieważ Turcja była wrogiem Rosji, miała wygodny pretekst, aby wszcząć z nią wojnę. Turcy przegrali (flota rosyjska zapędziła się nawet na wody Morza Egejskiego i Śródziemnego), a na mocy zawartego traktatu pokojowego państwo rosyjskie otrzymało ogromne obszary Ukrainy i pozwolenie na swobodne poruszanie się jej floty po Morzu Czarnym. Wówczas to zaczęło się rozpowszechniać, używane na niektórych dworach już znacznie wcześniej, określenie Turcji jako „chorego człowieka Europy”.