Droga do niepodległości

Fatalna sytuacja Turcji pobudziła do działania patriotów. W maju 1919 r. Grecy wylądowali w okolicach Izmiru z zamiarem zajęcia przyznanych im ziem. Towarzyszyły temu krwawe pogromy muzułmańskiej ludności. Na okupowanych terenach zaczęła organizować się partyzantka podporządkowana tzw. Komitetom Obrony Praw. Dziewiętnastego maja 1919 r. do portu w Samsunie wpłynął z zamiarem walki z najeźdźcami Mustafa Kemal, świeżo mianowany szef III inspektoratu armii obejmującego wschodnią Anatolię. W ten sposób rozpoczęła się wojna wyzwoleńcza.

Od razu po przybyciu do Samsunu Ataturk wypowiedział posłuszeństwo władzy w Stambule i doprowadził wraz z działającym tu od dawna Kazim Paszą do zorganizowania w Erzurum kongresu Stowarzyszenia Obrony Praw Wschodniej Anatolii. Jego kontynuacją na skalę ogólnokrajową był zjazd w Sivasie, który odbył się w tym samym roku. Delegaci powołali wówczas Stowarzyszenie Obrony Praw Narodowych Anatolii i Rumelii, uznając się tym samym za reprezentację narodu. Wyłoniony Komitet Reprezentacyjny, czyli zalążek przyszłego rządu, przeniósł się z Sivasu do Ankary. Jego podstawowym postulatem było utworzenie Turcji w granicach narodowych. Zaczęto pertraktować ze Stambułem, na skutek czego przeprowadzono tam wybory do parlamentu. Okazało się, iż został on opanowany przez zwolenników Komitetu, co nie podobało się okupantom, ponieważ świeżo wyłoniona izba uchwaliła tzw. Pakt Narodowy, mówiący o suwerenności państwa osmańskiego. W wyniku natychmiastowych represji powstało w Ankarze, w kwietniu 1920 r„ Wielkie Zgromadzenie Narodowe, którego przewodniczącym został Mustafa Kemal. Rozpoczęły się działania wojenne; na zachodzie walczono z Grekami, a na południu z Francuzami i Włochami. Od wschodu rebelianci byli zabezpieczeni przez pakt z niedawno powstałą Rosją Radziecką, zmagającą się w tym samym czasie z obcą interwencją. Gdy tylko zakończyła się wojna o Rosję i przegrana wojna z Polską, Sowieci zaczęli wydatnie pomagać Turcji w oczyszczeniu Anatolii z obcych wojsk. Dostarczano zarówno ruble, złoto, jak i broń z amunicją.

Wojna z okupantami trwała do 11 października 1922 r., kiedy to w Mudanyi (port nad morzem Marmara, nieopodal Bursy) podpisano zawieszenie broni. Nieco ponad miesiąc później rozpoczęła się konferencja pokojowa w Lozannie i jednocześnie w Turcji został zniesiony sułtanat, aby było jasne, kto posiada mandat do reprezentowania tego kraju na arenie międzynarodowej. Traktat pokojowy, podpisany w lipcu 1923 r., przyznawał Turcji pełną suwerenność, zwracał jej Trację wraz z Edime i znosił aliancką kontrolę obu cieśnin. Poza tym uchwalono wymianę ludności – ponad milion Greków przesiedlono do Grecji, a pół miliona Turków opuściło tereny greckie, aby na stałe osiąść w Turcji. Było to pierwsze w historii zorganizowane masowe (na taką skalę) przesiedlenie ludności służące jako wzór w kwestii ludności niemieckiej na nowych ziemiach Polski po II wojnie światowej.