Hetyci – założyciele pierwszego imperium w Anatolii

Państwo hetyckie było jednym z wielkich mocarstw ówczesnej Azji Mniejszej. Hetyci stanowili wprawdzie mieszankę etniczną i językową, ale za to cechowali się jednością polityczną i kulturalną. Największy rozwój ich imperium przypada na lata ok. 1700 – 1190 p.n.e.. kiedy stolicą było miasto Hattusas (ok. 150 km na wschód od Ankary). Jednym z pierwszych potężnych władców był Hattusilis I, który rozpoczął realizację programu wielkich podbojów. To jego armia rozciągnęła terytorium królestwa na północ i południe, uczyniwszy tym samym oba morza: Czarne i Śródziemne, granicami państwa. Za panowania Hattusilisa I i jego następcy Mursilisa I Hetyci zaczęli napierać na południowy wschód na Syrię i Babilonię. Najpierw zdobyli Aleppo, później Babilonię. Nieobecność wojsk w państwie hetyckim wykorzystał inny lud, który doszedł wówczas do dużego znaczenia w tym regionie – Huryci. Napadli oni na Anatolię, ale Hetyci zdołali ich odeprzeć, lecz przy ogromnych stratach własnych. Huryci zajęli Syrię i większość część Cylicji, a także wschodnie rubieże Wyżyny Anatolijskiej.

Po śmierci Mursilisa nastąpił okres upadku państwa (spory dynastyczne i intrygi dworskie), czemu na krótko zdołał zapobiec Teilpinus (ok. 1525 r. p.n.e.), ale po jego zejściu imperium znowu się osłabiło. Nowa era rozpoczęła się dla Hetytów wraz z panowaniem Suppiluliumasa 1 (ok. 1380 – 1450 r. p.n.e.). Szybko wydobył on królestwo z katastrofalnej sytuacji, a jego głównym przeciwnikiem byli wówczas Huryci, którzy tymczasem na zajętych przez siebie terenach założyli państwo Mitanni. Opanował on ich królestwo, osadziwszy na tamtejszym tronie uległego sobie władcę, a następnie zdobył Syrię – aż po Damaszek. Następca Suppiluliumasa, Mursilis II, zajął zaś ziemie zachodnie, czyli terytoria państewka Arzawa sięgające wybrzeży Morza Egejskiego. W ten sposób powstało mocarstwo konkurujące z Babilonią i Egiptem.

Konflikt interesów doprowadził do próby sił pomiędzy Hetytami a Egipcjanami. Słynna bitwa pod Kadesz w 1285 r. p.n.e. nie przyniosła wprawdzie rozstrzygnięcia (chociaż każda z walczących stron przedstawiała ją później jako walne zwycięstwo), ale Ramzes II, ówczesny faraon, musiał porzucić pomysł opanowania Syrii. Do dziś zachował się pierwszy znany w historii traktat pokojowy z 1270 r. p.n.e., przekazany zarówno w języku hetyckim, jak i egipskim, umacniający hetyckie panowanie w Syrii. Powolny zmierzch imperium następował od czasów Tuthalijasa IV (ok. 1250- 1220 r. p.n.e.), kiedy to forpoczty tzw. ludów morskich, w znakomitej większości Greków, napływać zaczęły do Anatolii. Tuthalijas przeprowadził reformę religijną i to on prawdopodobnie pozostawił wspaniałe świadectwo sztuki hetyckiej w postaci pięknych płaskorzeźb nieopodal Hattusas, w Yazilikaya. Ostatnim tekstem historycznym znalezionym w hetyckich archiwach była wzmianka o tym, jak Suppiluliumas II (następca Tuthalijasa IV) pokonał wroga trzymającego Cypr. Nic już jednak nie mogło zahamować upadku państwa – napierać na nie zaczęły europejskie plemiona, wśród których prym wiedli Frygowie i Lidyjczycy.