LEOPOLD STAFF

Twórczość Staffa (pisarz żył w latach 1878 – 1957) zajmuje wyjątkowe miejsce w dziejach literatury polskiej. W wydanych przez poetę kilkunastu tomach wierszy (debiutował w okresie Młodej Polski, był aktywny w międzywojennym dwudziestoleciu, pisał także po ostatniej wojnie) znajdziemy świadectwa jego nieustannych poszukiwań, dowody żywotności i otwartości na nowe prądy tej liryki, próby przeniesienia na grunt polski najwybitniejszych osiągnięć literatur zachodnich, głównie poezji francuskiej.

Za pośrednictwem Staffa poezja polska przyswoiła sobie kilka tendencji myślowych i artystycznych Zachodu, jakby stale była wiązana z Europą coraz to nowymi nićmi. Zarazem był to poeta, który umiał bardzo harmonijnie łączyć nowatorstwo z aktywnym, twórczym stosunkiem do tradycji, odwołaniami do doświadczeń poetów starszych generacji. Pozostawał przy tym zawsze pisarzem oryginalnym, mającym własny poetycki język i sposoby obrazowania, indywidualny stosunek do zmieniającej się przez dziesięciolecia rzeczywistości. Nic zatem dziwnego, że wielu poetów uważało go za swego patrona – na przykład Tadeusz Różewicz, twórcy Skamandra.

Staff niezmiennie pozostawał poetą jednolitym, pisał w sposób klarowny, odległy od rozwichrzenia liryki Młodej Polski. Był bodaj ostatnim poetą wielkiej miary, który po romantykach i Asnyku rozwijał niemodną w modernizmie tematykę patriotyczną, społeczną, do jakiej przyzwyczaili polskich czytelników jego wielcy poprzednicy.

Na poetycki dorobek Staffa w okresie Młodej Polski składa się siedem tomów wierszy. Poeta debiutował po 1900 roku, gdy już w pełni ukształtowały się modernistyczne wzorce nastrojowego, pesymistycznego w tonacji poezjowania. Młodsi poeci musieli poszukiwać nowych rozwiązań -Staff znalazł inspiracje w myśli Nietzschego, jego koncepcjach radosnego człowieka (pięknego, pełnego wewnętrznej mocy, wspaniałych marzeń, posągowego siłacza będącego zaprzeczeniem dekadenta) opisanego w Tako rzecze Zaratustra. Poeta odwoływał się równocześnie do H. Bergsona mówiącego o życiu jako nieograniczonej wolności, nie odrzucał też radykalnie wpływów nieco starszych poetów, przede wszystkim Jana Kasprowicza. Starał się pisać o jednostkowych stanach ducha, odczuciach i zarazem wyrażać treści powszechne, uniwersalne.

Franciszkanizm – kierunek literacki, który nawiązywał do światopoglądu świętego Franciszka z Asyżu. W 1892 roku wydano w Polsce przekład (dokonany właśnie przez L. Staffa) anonimowego, pełnego niepowtarzalnego uroku, dzieła Kwiatki iw. Franciszka. Ten utwór przypomniał o franciszkańskich ideałach miłości, przebaczenia, zjednoczenia człowieka z naturą, radości życia (także ubogiego), prostych i pięknych formach religijności. Ascetyczna poetyka franciszkanizmu opierała się na prostych formach wzorowanych na Kwiatkach…, unikała metafor, hiperboli, wręcz zbliżała do stylu kolokwialnego, wypowiedzi dyskursywnych.

Pochwała życia, wrażenie jedności ze światem przyrody – to cechy łączące lirykę Staffa z franciszkanizmem. Jednak Staff nigdy nie był pisarzem jednej tendencji, uproszczonego obrazu świata, stąd pośród ujęć franciszkańskich tony mroczne, tajemnicze, metafizyczne pytania o sens ludzkiego bytu. Między innymi marzenia stanowiły w liryce autora Kowala o pięknie życia (niejednokrotnie sławionym, różnorako postrzeganym), były alternatywą wobec dekadenckiego pesymizmu, pustki, zagubienia. Równocześnie Staff pozostawał poetą bardzo głęboko zakorzenionym w kulturze europejskiej, odwołującym się zarówno do jej antycznych podstaw, jak i chrześcijaństwa, poetą uniwersalnych treści, wartości, obrazów nie związanych ściśle z rodzimymi, polskimi problemami i wyobrażeniami na temat świata. Zapewne dlatego jego poezja tak dobrze przechodzi próbę upływającego czasu, nie traci aktualności, jest tak zwaną żywą tradycją.