Pradzieje

Historię kraju rozpatrzymy jako dzieje ziem, na których rozciąga się współczesna Turcja. Półwysep Anatolijski zamieszkany był od dawien dawna, co było częściowo skutkiem jego dogodnego położenia pomiędzy Europą a Azją Zachodnią. Przez Anatolię migrowały ludy, przeważnie w kierunkach na osi wschód – zachód, osiedlając się na jej terenach na stałe lub tylko przejściowo. Czasami miały one wpływ na zastane tutaj pierwsze zorganizowane plemiona czy społeczności, a często same się asymilowały. Najstarsze ślady ludzkiej bytności znalezione zostały w pobliżu takich miast, jak Antalya, Isparta i Ankara, a wskazują one na starszą epokę kamienia (paleolit), czyli na okres ok. 80-15 tys. lat temu.

Pierwsze osady młodszej epoki kamienia (neolit) powstały w okolicach Burdur (Hacilar) i Konyi (Catal Huyuk) 8000 lat p.n.e. Ostatnie wymienione miejsce było zamieszkane od ok. 7500 do 5000 r. p.n.e., a osada miała już charakter obronny. Jej mieszkańcy nie tylko zbierali żywność, ale również ją wytwarzali, później hodowali bydło i wyrabiali przedmioty z miedzi – w okresie przejściowym pomiędzy epoką kamienia a epoką brązu (chalkolit). Ściany domostw pokryte malowidłami (wiele religijnych przedstawień) oraz bogate znaleziska w postaci chociażby wyrobów garncarskich i licznych statuetek, które można dziś podziwiać w muzeum ankarskim, świadczą o wysokim poziomie neolitycznej kultury w Azji Mniejszej. Do większego jednak znaczenia w chalkolicie (ok. 5500 – 3000 p.n.e.) doszło osiedle przy dzisiejszym Hacilar. Jego mieszkańcy zajmowali się obróbką miedzi wręcz na masową skalę. Około 3000 lat p.n.e. zaczęła się w Anatolii epoka brązu. Wykopaliska archeologiczne w Kultepe (starożytne Kanesz) nieopodal Kayseri odsłoniły lokalny ośrodek władzy, gdzie zajmowano się obróbką brązu na wysokim poziomie. Tutaj znaleziono też tabliczki z asyryjskim pismem klinowym, wiele bowiem miast było koloniami asyryjskich kupców handlujących wyrobami z brązu oraz miedzią. W tym czasie, w okolicach środkowego biegu rzeki Kizilirmak, zaczęły powstawać pierwsze osady Protohctytów, a nieco później coraz większy napływ ludów indoeuropejskich przywiódł do Anatolii Hetytów.