Romuald Minkiewicz

Wybitny biolog o uznanej renomie, płodny poeta i dramatopisarz, działacz Polskiej Partii Socjalistycznej, niestrudzony prelegent uniwersytetów ludowych, propagator wolnomyślicielstwa, publicysta odważnie głoszący własne zdanie – to tylko część tego, co można powiedzieć o Romualdzie Kazimierzu Minkiewiczu. Urodził się w Suwałkach 27 stycznia 1878 roku. Był synem pochodzącego z Filipowa Kazimierza, urzędnika skarbowego i Karoliny z Michałowskich, bratem Henryka. Uczył się w Augustowie, do gimnazjum uczęszczał w Ma-riampolu. Wiatach 1895-1900 studiował biologię w uniwersytecie w Petersburgu. Wcześnie związał się z ruchem socjalistycznym, za co był aresztowany i więziony w 1899 i 1902 roku. Od 1900 do 1904 roku był asystentem uniwersytetu w Kazaniu nad Wołgą – praca naukowa mu nie wystarczała, organizował kursy uniwersyteckie dla Polek, uczestniczył w polskich imprezach kulturalnych, pisząc na ich potrzeby utwory literackie.
W młodości zajmowała go głównie fauna wodna. Prowadził obserwacje hydrobiologiczne w stacjach słodkowodnych (Bołogoje, 1898) i morskich (Sewastopol, 1899; Yillefranche, 1902-1904; Banyuls, 1903). Doktoryzował się w Kazaniu w 1904 roku. Wiemy, że jesienią 1903 roku i w 1904 roku przebywał w Krakowie, bardziej chyba w związku z działalnością konspiracyjną niż naukową, gdyż w 1905 roku współpracował w Warszawie z organem PPS „Kurierem Codziennym” i uczestniczył w działalności Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej. W sierpniu 1905 roku był więziony w X Pawilonie, po czym wyjechał do Paryża jako agent Polskiej Partii Socjalistycznej. Od 1905 do 1925 roku ogłaszał artykuły polityczne w „Robotniku”. Organizacyjny związek z partią uległ rozluźnieniu, gdy Minkiewicz poświecił się nauce.

Lata 1905-1916 spędził między Zachodnią Europą, gdzie pracował w stacjach hydrobiologicznych, a Zakopanem i okolicami, gdzie często gościł ratując zagrożone zdrowie. Obserwacje biologiczne prowadził w stacjach morskich Yillefranche (1905-1906), Roscoff (1906-1907), Monaco (1900) oraz w Paryżu i Brukseli. Wyniki badań publikował w kilku językach w różnych biuletynach naukowych. Już od wczesnej pracy O dysharmoniach w naturze ludzkiej, o śmierci naturalnej i tzw. instynkcie śmierci (Uwagi krytyczne nad książką prof. Miecznikowa) (Warszawa 1905), ujawnił główną swą cechę uczonego – krytycyzm i niezależność poglądów. Zajmował się zwłaszcza uwarunkowaniami zwierząt na światła i barwy. Wytchnienie dawała mu twórczość literacka. W jednym z wierszy pisał, że dość już ma „zachłannych kwestii naukowych”. Dzięki datowaniu niektórych utworów możemy dziś zestawić tematykę prac naukowych i literackich Minkiewicza, obserwować przypływy mocy twórczej i zwątpień. Wyłania się z nich obraz człowieka o wielostronnych zainteresowaniach (na przykład kulturą hinduską i japońską) i dużej erudycji literackiej; zarazem – człowieka tęskniącego za matką i przeżywającego rozterki uczuciowe.

Autobiograficzny dramat Lucyan (1911), nawiązujący do rewolucji 1905 roku, zawiera wyjaśnienie przyczyn pewnej rezerwy poety wobec działalności Polskiej Partii Socjalistycznej. Pisał tam: Prądy partyjnej polityki chwilą są tylko nikłą, a celem postępu jedyny m i wiecznie przytomnym: dusza ludzka, wyzwolenie dusz ludzkich. Ten idealistyczny i romantyczny, wzięty z Króla-Ducha Juliusza Słowackiego, program starał się Minkiewicz realizować w praktyce. Opierając się na filozoficznych wskazaniach Edwarda Abramowskiego, należał – wraz z braćmi Dionizym i Józefem Bekami, Julianem Kowalczykiem i Władysławem Orkanem – do tak zwanej komuny duchowej. Kółko zakopiańsko-poronińskich „braci” rychło się rozpadło; pozostały prywatne listy i broszury programowe Minkiewicza: O pełni życia i o komunie duchowej (Kraków 1907) oraz Ideał a życie socjalisty(Kraków 1908).

Minkiewicz, członek OB PPS, potrafił gloryfikować czynną działalność konspiracyjną: My nie w hucznych błyskawicach, jak rycerzy huf / Lecz w podziemiach i w piwnicach l Z żagwią wiary-li w źrenicach, z szeptem mężnych słów.

Minkiewicz, członek komuny duchowej, stwierdzał: Żyję żywiąc kult braterstwa (…), żyję zapatrzony w zwid przyjaźni. Twórczość liryczna i dramatyczna autora sprzed I wojny zaświadcza o silnym wpływie J. Kasprowicza, S. Wyspiańskiego i T. Micińskiego. Jego wyrazem było studium krytycznoliterackie U wieczystych wrót tęsknicy (Warszawa 1910) oraz tomy poezji i dramatów: Królewna morza (Warszawa 1911), Nad morzem mojem (Warszawa 1911), Listy miłosne i pieśni (Wilno 1922). Typowo młodopolska tematyka i stylistyka tych utworów nie przyniosła mu szczególnego uznania krytyki, choć warto zwrócić uwagę na próby piosenek w języku francuskim i niemieckim oraz na różnorodne sposoby muzyczno-symbolicznego wyrażania treści duchowych.

W odrodzonej Polsce Minkiewicz włączył się w redagowanie „Robotnika” (1918-1919), głównie jednak zajął się nauką. Od 1918 do 1939 roku był profesorem biologii Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie, Dyrektorem Instytutu imienia M. Nenckiego (1926-1931), współorganizował stację hydrobiologiczną nad jeziorem Wigry. Ogłosił szereg prac popularyzatorskich i naukowych z dziedziny zoologii, skupiając się głównie na zagadnieniach neurofizjologu. Wyniki jego studiów nad życiem mrówek spłonęły w powstaniu warszawskim. Jako publicysta domagał się niezależności w głoszeniu prawd naukowych (Dogmatyzm i autorytet w nauce i nauczaniu, 1927; Dlaczego me przyjąłem godności członka w Tow. Naukowym Warszawskim, 1934) oraz przeciwstawiał się poczuciu buty i triumfalizmu w łonie PPS (Klika warszawska OKR PPS, 1928). W 1920 roku zorganizował w Warszawie Stowarzyszenie Wolnomyślicieli Polskich, był przewodniczącym gminy bezwyznaniowej w stolicy i wieloletnim redaktorem „Myśli Wolnej” oraz „Wolnomyśliciela Polskiego”. Zginął 24 sierpnia 1944 roku w Warszawie.