Nazwisko: Wyspiański
Imię/Imiona: Stanisław
Znany też jako:
Urodzony: 15 styczeń 1869 (Kraków, Polska)
Zmarł: 28 listopad 1907 (Kraków, Polska)
Kategoria: Literatura.
Stanisław Wyspiański – urodził się 15 I 1869 r. w Krakowie, zmarł tamże, 28 XI 1907 r. Jego ojciec, Franciszek, był rzeźbiarzem. Stanisław od 1880 r. wychowywał się u krewnych. Uczęszczał do gimnazjum św. Anny. W 1887 r. rozpoczął studia malarskie w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie. W latach 1887-1890 oraz 1896-1897 uczęszczał na Uniwersytet Jagielloński, gdzie słuchał wykładów z historii sztuki historii i literatury. W 1890 r. odbył podróż wiodącą przez Włochy i Szwajcarię do Francji, a stamtąd do Niemiec i Pragi czeskiej. W latach 1891-1894 trzykrotnie jeszcze przebywał w Paryżu. W tym okresie dużo malował, a równocześnie coraz więcej uwagi poświęcał teatrowi. W sierpniu 1894 r. powrócił do Krakowa. Nawiązał tu współpracę z Teatrem Miejskim. Początkowo pracował w teatrze jako malarz-dekorator, ale szybko rozwinął swą twórczość dramatyczną. W 1902 r. został docentem Akademii Sztuk Pięknych, a w 1905 r. – radnym miasta Krakowa. Należał do inicjatorów sztuki stosowanej, projektował wnętrza i meble. Około roku 1905 zapadł ciężko na zdrowiu i osiadł w podkrakowskich Węgrzcach. Został pochowany na Skałce, w krypcie zasłużonych.
Był jednym z głównych twórców przełomu w sztuce polskiej na pograniczu XIX i XX w. Równocześnie był w swych koncepcjach inscenizacyjnych prawdziwym reformatorem teatru i dramatu polskiego. Jego wczesne utwory dramatyczne powstały pod wpływami obcymi. Jednak prawie od samego początku twórczości dramatycznej Wyspiański dążył do stworzenia dramatu monumentalnego, zachowującego tradycje wielkiej dramaturgii romantycznej. Pisarz sięgał do tematów i problemów zakorzenionych właśnie w epoce romantyzmu, wprowadzał też wprost na scenę postacie wielkich twórców romantycznych. Ukształtowane głównie w okresie niewoli politycznej mity narodowe zjawiają się w dramatach Wyspiańskiego obok wielkich mitów kultury śródziemnomorskiej, głównie antycznej Grecji. W dramatach napisanych w latach późniejszych dochodzi do głosu jego własna interpretacja losu ludzkiego, przyjmująca nieodwracalność przeznaczenia, nieuchronność zła towarzyszącego czynom człowieka, ideał postawy heroicznej jako jedynej koniecznej w zmaganiach z losem. Rozwijał też refleksję historyczną nad dziejami narodu w ich legendarnych początkach (Legenda, Bolesław Śmiały). Do współdziałania w tworzeniu dzieł teatralnych powoływał architekturę, malarstwo, muzykę, słowo i grę aktorską. Jego dramaty mają strukturę wielopłaszczyznową. Wraz z innymi formami twórczości powstawały też wiersze liryczne: melancholijne, refleksyjne, ironiczne, mające charakter osobistych zwierzeń. Do najbardziej znanych jego dzieł należą dramaty: Wesele, Warszawianka, Wyzwolenie, Lelewel, Noc Listopadowa i Powrót Odysa. Poza tym Wyspiański jest twórcą witraży w katedrze wawelskiej oraz w kościele Franciszkanów w Krakowie